Anadolu uygarlıkları

Anadolu; elverişli iklim koşullarına, zengin su kaynaklarına yakın bereketli ovalara ev sahipliği yapması ve önemli ticaret yollarının geçtiği bir bölgede bulunmasından dolayı dünyanın en eski ve en önemli yerleşim merkezlerinden biri olmuştur. Konya yakınlarında bulunan Çatalhöyük, dünyanın bilinen eski yerleşim yerlerinden biridir. Son dönemlerde yapılan arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılan Şanlıurfa yakınlarındaki Göbeklitepe de dünyanın bilinen en eski ibadet merkezlerinden biridir  . İlk Çağ’da Anadolu’da insanlık tarihine önemli katkılar sunan birçok uygarlık kurulmuştur

Hititler 

İlk Çağ’da Anadolu’da kurulmuş olan en güçlü devlettir. Merkezî krallıkla yönetilen Hititlerin başkenti Çorum’un Boğazköy ilçesinde bulunan Hattuşaş şehriydi. Hitit krallarına yönetimde “Tavananna” adı verilen kraliçe yardımcı olurdu. Soylulardan oluşan “Pankuş” meclisi de krallara yönetimde yardımcı olan bir kurumdu. Hititler, Mısırlılar ile yaptıkları savaş sonunda dünyanın ilk yazılı antlaşması olarak bilinen Kadeş Antlaşması’nı MÖ 1280 yılında imzalamışlardır Hitit kralları, tanrılarına hesap vermek amacıyla kendi dönemlerindeki olayları “Anal” adı verilen yıllıklara yazdırmışlardır. Anallar tarih yazıcılığının ilk örnekleridir. Mimari alanda ileri giden Hititler büyük barajlar yapmışlardır. Ayrıca başkentleri Hattuşaş’a büyük tapınaklar yapıp şehirlerinin etrafını surlarla çevirmişlerdir. Aslanlı Kapı ve İvriz kabartmaları Hititlerden günümüze ulaşan en önemli eserlerdir

Frigler

İlk Çağ Anadolu uygarlıklarından biri de Friglerdir. Friglerin başkenti Ankara’nın Polatlı ilçesinde bulunan Gordion şehridir. Şehri, Frig Kralı Gordios kurmuştur. Frigler en parlak dönemlerini Kral Midas zamanında yaşamışlardır. Friglerin temel geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Frigler dokumacılık, mobilyacılık ve maden işçiliğinde çok ileri gitmişlerdir. “Fibula”  adı verilen çatal iğneyi Frigler icat etmiştir. Evlerin tabanlarını renkli taşlarla süslemişlerdir. Frig kilimleri ve mobilyaları Anadolu’nun birçok pazarında satılmıştır. Friglerden günümüze ulaşan en önemli eserler Kral Midas Tümülüsü ve Kral Midas Anıtı’dır.

 

Friglerde kral ailesi ve asil zenginler öldükten sonra üzeri büyük toprak tümseklerle örtülü, ardıç ve sedir ağacı gibi kütüklerle yapılmış mezar odalarını içeren tümülüslere gömülüyorlardı. Bu tarzda yapılmış odaların ağaç yapıları işçiliği ileri bir teknik göstermektedir. Çok defa toprağa geniş uzun çukurlar kazılıyor, çukurun içine tahtadan odalar yapılıyor ve çukurun etrafı moloz taşlarla dolduruluyordu. Ölü, tahta odaya yerleştirildikten ve ölü hediyeleri üzerine konulduktan sonra üstüne çatı örtülüyor ve çatının üzerine büyük taş yığını konuluyordu. Bunun üzerine de toprak veya kil yığılmak sureti ile tümülüs yapılıyordu. Sayıları yüze yaklaşan ve bugün yirmi beş kadarı kazılan tümülüslerin mezar odalarındaki ölü hediyelerinin zenginliği ve çeşitliliği gömülen kişinin önemini belirtmektedir. Gordion’dan başka en önemli Frig Tümülüsleri Orta Anadolu’nun güney batısında Afyon, Eskişehir yöresinde ve Ankara civarında bulunmuştur.

İyonlar

İlk Çağ’da Ege kıyılarında şehir devletleri hâlinde kurulmuş bir uygarlıktır. Efes, Milet, Foça ve İzmir’de kurulan bu şehir devletlerine “polis” adı verilmiştir. İyonlar kuruldukları bölgenin coğrafi konumuna bağlı olarak deniz ticareti ile uğraşmışlardır. Ekonomik olarak oldukça zengin bir uygarlık olan İyonlarda bu durum sosyal ve kültürel yapıyı da etkilemiştir. Farklı uygarlıklarla yaşanan kültürel alışveriş ve siyasi baskının da olmamasına bağlı olarak İyonlar, bilim ve sanat alanında çok ileri gitmişlerdir. Bu dönemde Hipokrat tıp, Pisagor matematik, Herodot tarih, Diyojen ise felsefe alanında yaptığı çalışmalar ile insanlığa katkı sağlamıştır. İyonlar, Fenikelilerden öğrendikleri alfabeyi geliştirerek günümüzde kullanılan Latin alfabesinin oluşumuna katkı sağlamışlardır. Artemis Tapınağı ve Efes Antik Kenti, İyonlardan günümüze ulaşan en önemli eserlerdir. 

Urartular

İlk Çağ’da Doğu Anadolu Bölgesi’nde kurulmuş bir uygarlıktır. Merkezî bir krallıkla yönetilen Urartuların başkenti bugünkü adı Van olan Tuşpa’dır. Kuruldukları bölgenin coğrafi özelliklerine bağlı olarak tarım, hayvancılık ve madencilikle uğraşmışlardır. Mimari alanda ileri giden Urartular, şehirlerinin etrafını sağlam surlarla çevirmişlerdir. Akarsuların önlerine yaptıkları bentlerde biriken suyu, kanallar ile şehirlerine ve tarım alanlarına getirmişlerdir. Urartulardan günümüze kadar ulaşan eserlerden biri de Van Kalesi’dir Taş işlemeciliğinde de ileri giden Urartular, ölülerini kaya mezarların içine günlük eşyaları ile birlikte gömmüşlerdir. Bu durum, Urartularda ölümden sonra yaşamın devam ettiği inancının olduğunu gösterir.

Lidyalılar

İlk Çağ’da Anadolu’nun batısında Gediz ve Menderes Irmakları arasındaki bereketli ovalarda kurulmuştur. Merkezî krallıkla yönetilen Lidyalıların başkenti, Manisa yakınlarındaki Sard şehridir. Tarım ve hayvancılıkla da uğraşan Lidyalıların en önemli geçim kaynağı ticarettir. Takas yoluyla ticarette zorlanan Lidyalılar parayı icat etmiş, maden işlemeciliğinde ileri gitmişlerdir. Paranın icadı ticaretteki zorlukların aşılmasını ve ticaretin gelişmesini sağlamıştır. Lidyalılar ticari gelirlerini artırmak için, Sard şehrinden başlayıp Mezopotamya’ya kadar uzanan Kral Yolu’nu açmışlardır. . Kral Yolu, devletler arasındaki ticareti geliştirmiş ve uygarlıklar arasındaki kültürel etkileşimi artırmıştır.